این اصطلاح به پنبه ای اطلاق میشود که از نظر شیمیایی اصلاح شده و دارای بار کاتیونی دائمی و مثبت میشود. اهمیت این فرآیند به رنگرزی منسوجات پنبه ای بازمیگردد. طی این عمل، تمایل پنبه به جذب رنگینه افزایش می یابد و رنگزا را بهتر به خود جذب می کند.
سلولز پنبه به طور طبیعی حاوی بارهای منفی بر روی سطح هستند و با غوطه‌ورشدن در آب، دارای بار خنثی یا منفی میشود. رنگینه های معمولی که برای رنگرزی پنبه مورد استفاده قرار می‌گیرند مستقیم و راکتیو هستند که دارای بار منفی هستند. بنابراین بارهای مشابه مانند قطب های هم نام آهنربا، یکدیگر را دفع می کنند. به همین منظور است که در رنگرزی پنبه، از نمک و قلیا در حمام رنگ به منظور افزایش رمق کشی استفاده می شود.
طی فرآیند عمل آوری کاتیونی الیاف پنبه، بار پنبه معکوس شده و بار مثبت پیدا میکند، بنابراین تمایل پنبه به رنگینه افزایش می یابد و رنگینه ها به راحتی با الیاف پنبه پیوند میخورد. این امر به نوبه خود موجب کوتاه تر و کارآمدتر شدن فرآیند رنگرزی می شود. بنابراین استفاده از انرژی، آب و مواد شیمیایی کاهش میابد. طی عمل رنگرزی پنبه کاتیونی، به صورت 100% از رنگ استفاده میشود و به صورت قابل توجهی میزان پساب کاهش میبابد. محلول حمام رنگ این منسوجات کاملاَ شفاف است. به علت بالا بودن میزان رمق کشی، نیاز به آبکشی پارچه برای حذف رنگ کاهش میبابد، بنابراین به میزان زیادی مصرف آب کاهش میبابد. همچنین به علت رنگ پذیری بسیار بالای منسوج در حمام رنگرزی، زمان رنگرزی کوتاه است و در دمای پایین تر رنگرزی انجام میشود.
در رنگرزی منسوجات کاتیونی، تمایل جذبی ملکول های رنگزا، ثبات رنگ، تنوع رنگ و امکان آماده سازی دوباره رنگ براساس تقاضای مصرف کننده افزایش میبابد. استفاده از پنبه کاتیونی می تواند روال رنگرزی را به یک فرآیند سازگار با محیط زیست و کارآمد تبدیل کند، زیرا علاوه بر کاهش مصرف انرژی، میزان مصرف شیمیایی و میزان آلودگی آب به صورت چشمگیری کاهش میبابد.
همچنین میتوان با عمل کاتیونیزاسیون پنبه، طرح های متنوع و بافت‌های منحصر به فرد ایجاد کرد. ایجاد طرح های راه راه و افکت های متنوع در منسوجات بافته شده با استفاده از این نخ ها به صورت خالص یا مخلوط با الیاف دیگر امکان پذیر است. با مخلوط کردن پنبه با نخ غیرکاتیونی، برخی از قسمت های پارچه، رنگزا را کمتر جذب می کنند و به همین دلیل خطوط شفافی در پارچه ایجاد می شود.
مزایای پنبه کاتیونی:
1-کاهش هزینه ها: میزان مصرف رنگ،حتی در شیدهای تیره، برای پارچه های بافته شده از این پنبه ها، به میزان یک سوم تا یک دوم کاهش میبابد. بنابراین به علت کاهش مصرف رنگ، علاوه بر مقرون به صرفه تر بودن فرآیند رنگرزی، اثرات مخرب زیست محیطی کاهش میابد. به علاوه مواد شیمیایی کمکی، نظیر نمک و قلیا در فرآیند رنگرزی حذف میشود که خود منجربه کاهش هزینه ها می شود.
2-افزایش کیفیت: بهبود کیفیت ظاهری، ثبات رنگ، کاهش رنگ رفتگی در اثر سایش، امکان ایجاد شید رنگ های متنوع و شیدهای رنگی عمیق و پر رنگ از مزیت های این منسوجات است. به علاوه کارایی رنگ ها، نیاز به مخلوط کردن رنگ های مختلف برای رسیدن به شید مورد نظر کاهش میبابد. همچنین میزان فرسودگی پارچه پنبه کاتیونی در خلال رنگرزی به علت کاهش زمان رنگرزی، کاهش میبابد.
3-بهینه سازی موجودی انبار: با توجه به اینکه پنبه کاتیونی این امکان را فراهم میکند که از یک پارچه پایه رنگ های زیادی را تولید کرد، نیاز به رنگرزی و نگه داری میزان زیادی از محصول در انبار نیست. زیرا در صورت تغییرات بازار، تقاضای مصرف کننده و مد، امکان واکنش سریع رنگ وجود دارد. بنابر این با توجه به حداقل رساندن ریسک، موجودی انبار رنگ و پارچه را به صورت بهینه تنظیم میکند.
