آزبست (Asbestos) یا پنبه نسوز از الیاف معدنی و سیلیکاتی است که به صورت طبیعی در معادن وجود دارد. به این الیاف پنبه کوهی نیز گفته میشود. این کانی ها از ترکیب های معدنی مانند سیلیسم، منیزیم و آهن تشکیل شده است و جرم ملکولی برابر با 277.11 گرم دارد. آزبست در رنگ های سفید، قهوه ای و آبی وجود دارد. این ماده به علت مقاومت بسیار زیاد در برابر آتش به پنبه نسوز معروف شده است که گاهی به آن پشم شیشه نیز گفته میشود.
از جمله خواص این الیاف میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاومت زیاد در برابر گرما، آتش و شوک های حرارتی
- عایق گرما و انتقال گرمایی کم
- وزن کم
- انعطاف پذیری بالا
- مقاوت دربرابر اکسید شدن
- قابلیت جذب صوت بالا
- استحکام بالا
- مقاوم در برابر الکتریسته
- مقاوم در برابر خوردگی
- عایق صوت
استفاده از این ماده در آمریکا و اروپا به علت سرطان زا بودن ممنوع شده است. استشمام و استعمال این ماده منجر به باقی ماندن این الیاف به صورت دائمی در بدن باقی بماند.
انواع مختلف آزبست:
تمامی آزبست ها از نوع فیبری هستند و تنها تفاوت بین آنها در نوع و ظاهر فیبرهای آن است. تا کنون 6 نوع آزبست ها شناسایی شده است که در دو گروه آنفیبل و سرپنتین تقسیم بندی میشوند. گروه آنفیبل دارای الیاف مستقیم و دندانه دار است و شامل 5 نوع زیر میشود:
- کروسیدلیت یا آزبست آبی (Crocidolite)
- آموزیت (Amosite)
- آنتوفیلیت (Anthophyllite)
- ترمولیت (Tremolite)
- استینولیت (Actinolite)
نوع 6 ام آزبست، کریزوتیل(Chrysotile) یا آزبست سفید است که در گروه سرپنتین قرار میگیرد. این الیاف مجعد است و دارای فر و موج است. الیاف کریزوتیل ( به دلیل قابلیت خالی بودن الیاف)بر خلاف نوع آمفیبول، در برابر اسید ها ناپایدار اند. به علت ساختار توخالی این الیاف میتوان به سهولت آنها را به الیاف ریز خرد کرد.
الیاف آزبست در صنعت دارای کاربردهای گوناگون است از جمله این کاربردها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- قطعات اتومبیل مانند صفحه کلاچ ،واشر، سوپاپ ها، لنت ها که نیاز به مقاومت بالا در برابر سایش دارند
- لباس و پتوها آتش نشانی که نیاز به مقاومت بالا در برابرآتش و مشتعل شدن دارند
- عایق کف، پوشش های سقفی و اسکلت های ساختمانی
- ساخت صفحات صاف و موجدار سیمانی وصفحه های ایرانیت
- مخلوط الیاف با سیمان و ساخت سازه های سبک و مقاوم در برابر سرما و آتش
- پوشش لوله ها و عایق های الکترونیکی
بیشترین میزان مصرف آزبست در جهان مربوط به سازه های عمرانی است. البته به علت آگاهی عمومی و بیماری زا بودن این ماده معدنی، بیشتر معادن تولید آزبست در دنیا تعطیل شده اند. درایران منبع عمده تولید آزبست، معدن حاجات نهبندان است.
