پشم(WOOL)یکی از قدیمی ترین و مهم ترین الیاف نساجی می باشد که منشا حیوانی دارد، این الیاف شامل رشته هایی باریک و نرم که بر روی پوست حیواناتی مانند گوسفند و شتر می روید.ماده اصلی تشکیل دهنده الیاف پشم پروتئبن است.

پشم گوسفند پرمصرفترین الیاف حیوانی محسوب میشود. از این الیاف در پارچه و فرش استفاده می شود. نوع وکیفیت پشم به میزان زیادی وابسته به نژاد گوسفند، اقلیم و شرایط آب و هوایی پرورش جانور، فصل پشم چینی دارد.

بهترین نوع پشم از گوسفند مرینوس تهیه میشود که نوعی نژاد گوسفندی با تاثیر اقتصادی بالا است. پشم گوسفند مرینوس به عنوان بهترین و نرمترین پشم گوسفندی قلمداد می شود و که به همین دلیل بسیار با ارزش است.

الیاف پشمی جذب رطوبت بالایی دارند و تا ۲۵ درصد وزن شان رطوبت جذب می کنند. این الیاف خاصیت حفظ گرما دارند و از این جهت برای استفاده در زمستان بسیار مناسب هستند.

استحکام الیاف پشمی خوب نیست و زمانی که خیس شوند تا ۲۰% از استحکام شان را از دست می‌دهند. الیاف پشم در مقابل اسید ها مقاومت شان خوبی از خود نشان میدهند، درحالیکه در محیط قلیا مقاومت بسیار کمی دارد. پشم در مقابل هیپو کلریت سدیم (وایتکس) آسیب پذیر است و به همین دلیل از آب اکسیژنه یا موادی شبیه به آن برای سفیدگری پشم استفاده می‌شود.

شست وشوی البسه پشمی با آب حدود ۳۵ درجه سانتی گراد انجام می شود. در هنگام شست و  شوی محصولات پشمی باید توجه داشت که کمترین  میزان اعمال فیزیکی روی آن صورت بگیرد زیرا آب گرم به همراه کشش، ابعاد لباس پشمی را تغییر می دهد. ثبات پشم در مقابل حرارت و نور خورشید بسیار کمتر از پنبه است.

مهمترین عامل برای تعیین کیفیت پشم، قطر آن است. با افزایش میزان قطر پشم، نوع کابرد آن تغییر میکند.

الیاف با قطر بیشتر، برای تهیه فرش و قالیچه مناسب است در حالی که الیاف با قطر کمتر برای تولید پوشاک و منسوجات به کار میروند.

 الیاف پشم از جهت ظرافت به سه دسته تقسیم می شود:

1- پشمهای بسیار زِبر و شکننده که به اصطلاح به آنها کمپ گفته میشود و قطری بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ میکرون دارند. این پشمها را نمی توان ریسید یا بافت، اما می توان از آنها نخهای ضخیمی تهیه کرد که برای بافت قالی بهترین نوع نخ است .

2- رشته هایی با ضخامت ۵۰ تا ۱۰۰ میکرون که به  آنها «مو» می گویند. اگر این رشته ها با پشم درجه عالی ترکیب شود، نرمتر و بافت آن راحت تر میشود و در صنایع فرش کاربرد دارد.

3-رشته های ظریفتر که عالیترین نوع پشم اند و به دو دسته تقسیم میشود:

• پشم درجه متوسط ، که ضخامت آن بین ۳۰ تا حدود ۶۰ میکرون است
• پشم درجه عالی ، که ضخامت آن از ۳۰ میکرون کمتر است. ضخامت مرغوبترین نوع آن به ۶ میکرون است.

خصوصیات الیاف پشم:

الیاف پشم جزو الیاف پروتئینی و از جنس کراتین است و خاصیت اسیدی و بازی را توأمان دارد و از نظر شیمیایی با مو مشابهت دارد .

تفاوت در میزان استحکام و کشش پشم ها، به نوع فَلْسْهای موجود در آن بستگی دارد. فلسها سلولهایی شاخی شکل هستند که سطح رویه پشم را برای محافظت الیاف در برابر عوامل طبیعی و بیرونی تشکیل می دهند.

نام علمی این سلولها، کوتیکول است و به دلیل شباهت آنها به فلسهای ماهی، به سلولهای فلسی مشهور شده اند.  میزان و نوع فلسها در صاف یا مجعد بودن پشمها بسیار مؤثرند. عالیترین نوع پشم ، مجعد است زیرا نسبت به پشم صاف فلسهای بیشتری دارد.

فلس یکی از عوامل نرمی و ضخامت پشم نیز به شمار می آید. به دلیل وجود فلس ها در سطح خارجی لیف پش، زیر دست این الیاف خشن است و مانع انعکاس کامل نور و درخشش الیاف میشود. لبة آزاد فلسهای پشم  تازه برخلاف پشم کهنه و دباغی شده دندانه دار است و این سبب می شود تا الیاف به خوبی درون همدیگر چفت شده و حالت پفکی به خود بگیرند. همین عامل موجب شده است که از پشم برای ساختن عایق در برابر سرما و گرما استفاده شود.

میزان جذب رطوبت پشم در هوای خشک 8 الی 12 درصد وزن خود است.در هوای مرطوب میتواند بین 20 الی 50 درصد وزن خود، آب جذب کند.

ترکیبات اصلی الیاف پشم به عوامل مختلفی از جمله اقیلم پروش گوسفند، نژاد و…. بستگی دارد ولی معمولا به صورت زیر دسته بندی میشود:

• کربن50%
• اکسیژن 15%
• هیدروزن 7%
• گوگرد 3%

پشم را براساس سن و جنس حیوان ، نوع پشم ، روش تهیة پشم ، فلس پشم، نگهداری و تکمیل های مختلف بر روی پشم طبقه بندی می کنند؛ مثلاً این که آیا پشم ، پشم گوسفندِ یکساله است یا بیش از یکسال ، پشم بره است یا قوچ ، پشم کثیف و عرق دار است یا شسته شده ، پشم چیده شده است یا دباغی شده، پشم شکم است یا دست و پا و….

بازده پشم

پشم خام تهیه شده از گوسفند دارای چربی است که به آن پشم خام چرب می گویند. این چربی به علت وجود  لانولین موجود در پشم است که به آن ظاهر و حسی روغنی می بخشد.

به منظور پاک شدن پشم از چربی ، آلودگی و خاک از فرآیند پشم شویی استفاده میکنند.و برای پاک شدن پشم از اجسام گیاهی، از فرآیند کربونیزاسیون استفاده می شود.  به تفاوت بین وزن پشم خام چرب نسبت به وزن پشم تمیز شده بازده پشم گفتته میشود.به صورت کلی پشم های حیوانی ظریف نسبت به پشم های حیوانی متوسط و ضخیم، بازده کمتری دارند، معمولا بازده مورد انتظار الیاف پشم بین 45% تا 70% است.

رنگ الیاف

برای شیدهای سفید و رنگ روشن، سفیدی الیاف بسیار اهمیت دارد.  برای تهیه یک پشم بسیار مرغوب تولیدکنندگان گوسفندان خود را در تمام طول سال در یک جای سرپوشیده نگهداری می کنند تا از آلودگی و تغییر رنگ پشم جلوگیری کنند. وجود الیاف رنگی در پشم به دلیل محدود کردن کاربردهای پشم بر قیمت آن تاثیر می گذارد. این الیاف رنگی ممکن است از خود گوسفند باشد یا از الیاف تیره تر گوسفند مانند پشم کله، شکم یا پاهای گوسفند تشکیل شود. الیاف رنگی ممکن است شامل پشم های رنگ شده نیز باشند. پشم های رنگی که به صورت طبیعی از پشم گوسفندهای رنگی به دست می آیند دارای استفاده محدود است و دارای قیمت کمتر است.

طول الیاف

طول الیاف پشم به صورت مستقیم بر سرعت ریسندگی، شماره نخ و کیفیت نخ  تاثیر دارد. الیاف بسیار کوتاه در فرآیند نمدمالی مورد استفاده قرار می گیرند.طول الیاف به سه دسته تقسیم می شود:

• استیپل (الیاف کوتاه)
• پشم شانه فرانسوی
• پشم مناسب بافت پارچه.

ظرافت الیاف

پشم گوسفند دارای قطر 16 تا 40 میکرومتر و طول آن 35 تا 350 میلیمتر است. پشم به صورت سالیانه و طی فرآیند پشم چینی برداشت می شود. بنابراین طول الیاف وابسته به نرخ رشد است که به عوامل ژنتیکی و محیطی بستگی دارد. الیاف پشم مرینوس به طور معمول 50 تا 125 میلیمتر طول دارند. این الیاف دارای چین و چروک (انحنای) نامنظم هستند و الیاف ریز آنها عموماً میزان رشد پایینتر و چین بیشتری دارد. پشم طیف وسیعی از قطر را در برمیگیرد که مانند طول الیاف به ژنتیک و هم اقلیم  زندگی بستگی دارد. الیاف های درشت پشم (حدود 25تا100میکرومتر) در فرش ها استفاده می شوند، در حالی که الیاف ریز پشم مرینوس(10 تا 25میکرو متر) به دلیل نرمی در پوشاک مورد استفاده قرار می گیرند.

جذب آب

پشم یک لیف آبدوست (جاذب رطوبت) است که می تواند مقدار زیادی آب را جذب و دفع کند. در نساجی میزان آب جذب شده توسط الیاف را به عنوان درصدی از وزن خشک الیاف بیان می شد.

خصوصیات حرارتی

در طول رنگ آمیزی و اتمام کار پشم، الیاف ذوب نمیشود. ولی در طی فرآیند رنگرزی الیاف مخلوط باید دمای حرارت را کنترل کرد.

خواص کششی

خواص کششی پشم متغیر است، اما به طور معمول در 65% RH و 208 درجه سانتیگراد، سفتی (سختی)برابر با 140تا180MPA دارند. ازدیاد طول برابر با 30تا40% دارند و مدول اولیه آنها برابر با 3 تا3.9 Gpa  است.