پنبه: پنبه معروفترین و مهمترین الیاف گیاهی است که امروزه در صنعت نساجی بصورت گسترده بکار برده میشود. پنبه لیف مستحکم و راحتی است و جذب رطوبت خوبی هم دارد. پنبه بصورت بوته است و در مناطق گرم و مرطوب میروید. سطح خارجیاش زبر است و زیر میکروسکوپ تابدار بنظر میرسد. مقطع عرضی پنبه رسیده لوبیایی شکل است. از نظر رنگ پنبه مرغوب سفید یا کرم است. خاصیت ارتجاعی پنبه خوب نیست لذا چروکپذیریاش زیاد است. پنبه در مقابل اسیدهای گرم و رقیق یا سرد و غلیظ از بین میرود، البته در برابر مواد قلیایی مقاومت میکند و متورم و براق میشود.
نخ پنبه تا حد زیادی از سلولز خالص تشکیل شده و چیزی در حدود ۱۰۰۰۰ واحد انهیدروگلوکز در زنجیره پلیمری پنبه یافت میشوند و پیوند های هیدروژنی تشکیل میکرو فیبریل ها را میدهند .این میکرو فیبریلها در موازات یکدیگر قرار میگیرند تا فیبریلها را تشکیل دهند، که توسط میکروسکوپهای الکترونی قابل مشاهده هستند. نفوذ رنگ و جذب ان در الیاف به مناطق امورف آن لیف بستگی دارد و تقریبا ۷۰% ساختار پنبه را مناطق کریستالی تشکیل میدهند. از خواص فیزیکی پنبه میتوان به استهکام بالاتر ۲۰% پنبه خیس نسبت به خشک اشارهکرد.
بخاطر وجود گروهای هیدروکسیل پنبه جذب آب مناسبی دارد و رطوبت بازیافتی آن ۷%-۹% میباشد. پنبه دارای زیر دست بسیار عالی و خواص حرارتی عالی میباشد و تا ۱۲۰ درجه حرارت را بدون تغییر فیزیکی تحمل میکند.
پنبه در برابر قلیا از مقاومت عالی برخوردار است. محلول قلیای قوی باعث تورم لیف پنبه میشود و از همین خاصیت برای مرسریزه کردن پنبه استفاده میگردد. پنبه مرسریزه محکمتر و براق تر از پنبه معمولی است و همچنبن جذب رنگ بالاتری دارد.
موادرنگزای طبیعی: مواد رنگزای طبیعی از نظر کیفیت از رنگهای شیمیایی بهتر و مناسبترند، هر چند که تهیه رنگهای گیاهی دشوارتر است. رنگهای گیاهی ثبات شستشویی، نوری و سایشی خوبی دارند. بجای استفاده از رنگهای شیمیایی که سبب ایجاد آلودگیهای شدید محیط زیست میشوند، میتوان از بسیاری گیاهان خودرو که قابلیت رنگدهی دارند استفاده نمود.
روناس: یکی از با دوامترین رنگهای قرمز گیاهی از روناس بدست میآید.گیاهی پایا که ساقههای آن به کمک خارهایی به تکیه گاه میچسبند. برگهای آن بیضی شکل و نوکتیز وگلهایش کوچک و زرد رنگ است. روناس گیاهی است که بطور خودرو در مناطق مدیترانه، در شمال افریقا و بعضی مناطق آسیا میروید. ارتفاع این گیاه تا حدود 2متر میرسد. از ریشهی روناس در قدیم برای رنگرزی استفاده میشده است.
چای قرمز: درخت چای جزء گیاهان منطقه گرمسیر مرطوب میباشد، یعنی در نواحی که معمولا مقدار گرما هیچگاه به صفر نمیرسد میروید. این گیاه تا اندازهای مقاوم به سرما بوده و بدین ترتیب اگر سرما با برف همراه باشد بطوریکه برف بوتهها را بپوشاند تا 5 درجه سرما را میتواند تحمل کند. ترکیبات گیاهی برگ چای عبارتنداز: مواد سلولزی، مواد صمغی، دکسترین، پکتین، موادچربی، نشاسته، قند، اسیدگالیک، اسیداگزالیک،کورستین، موادپروتئینی، الیاف، الیاف، موادمعدنی، تانن، کافئین و ترکیبات معطر.
گزنه: گزنه گیاهی علفی و پایا با ساقهای منشعب است. ساقه آن راست و چهارگوش بوده و برگهای آن پوشیده از کرکهای گزندهای است. در ایران در ییالقات اطراف تهران، شمیرانات، هرزویل، جنگل نودی و… بطور خودرو دیده میشود. گزنه دارای مقدار زیادی تانن، اسیدفورمیک، نیترات پتاسیم وترکیبات آهن است. از سرشاخههای آن نوعی مادهی رنگی به نام اورتی سین بدست میآید. گزنه از گیاهان مازودار نیز محسوب میشود.
زردچوبه: زردچوبه از ردهی زنجبیلهاست. پودر زردچوبه به رنگ زردتیره است. رویشگاه اصلیاش هند است. ارتفاع این گیاه حدود 5.1متر میباشد. دارای ساقهی متورمی است.گلهایش به رنگ سبز مایل به زرد میباشد. رنگ زرد زردچوبه به علت خمین مادهی کورکومین میباشد چون دارای اسانسی مرکب از اسیدهای والرنیک،کاپرلیک و فالندون میباشد.
عملیات رنگرزی شیمیایی الیاف پنبه از ازمایشگاه شروع میشود .با شبیه سازی عملیات رنگرزی در مقیاس کوچک میتوان فرمول رنگرزی که معمولا ترکیبی از سه رنگ اصلی میباشد را بدست اورد. فرمول رنگرزی شامل مقادیر مشخصی از رنگزای مورد نیاز بر حسب % (owf) on weight of fiber یا همان وزن کالا مورد رنگرزی می باشد. گراف رنگرزی تابع دما , زمان ،عملیات رنگرزی میباشد. گراف دمای هر مرحله و زمان آن را مشخص کرده و همچنین مواد شیمیایی و کمکی هر مرحله را نشان میدهد. در رنگرزی ری اکتیو بالاترین دمای رنگرزی بسته به نوع رنگزا (سرد یا گرم) ۷۰ الی ۸۰ درجه سانتی گراد می باشد.
ثبات رنگی نهایی، تا حد زیادی بستگی به تحت کنترل بودن مراحل رنگرزی میباشد به نحوی که رنگزای هیدرولیز شده به حد اقل رسیده و به بالاترین میزان جذب و تثبیت رنگزا بر روی کالا برسیم. از جمله عوامل تاثیر گذار رنگرزی میتوان به PH ، دما زمان اشاره کرد.